YORUM: Tarihsel Gümrük Politikaları ve Trump’ın Koruyucu Ticaret Yaklaşımları

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) tarihinde, ekonomik kriz periyotlarında uygulanan gümrük tarifeleri, yerli ekonomiyi müdafaa ve milletlerarası ticaret istikrarlarını etkileme açısından kıymetli rol oynamıştır. Bu bağlamda, Fordney-McCumber Gümrük Tarifesi Yasası (1922) ve Smoot-Hawley Gümrük Tarifesi Yasası (1930) üzere yasalar, korumacılığın ekonomik ve politik sonuçlarını gözler önüne sermektedir. Günümüzde ise, 21. yüzyılın en tartışmalı ticaret siyasetlerinden biri olarak öne çıkan Donald Trump’ın uyguladığı tarifeler ve potansiyel yine başkanlık periyodu, tarihi örneklerle karşılaştırıldığında benzeri dinamikler sergilemektedir. Ayrıyeten, Trump’ın muhtemel dönüşü, Avrupa’nın güvenlik siyasetleri ve transatlantik ilgiler üzerinde önemli tesirler yaratma potansiyeline sahiptir.

Fordney-McCumber Gümrük Tarifesi Yasası (1922) ve Smoot-Hawley Gümrük Tarifesi Yasası (1930)

Fordney-McCumber Gümrük Tarifesi Yasası (1922): Birinci Dünya Savaşı sonrasında ABD iktisadı, yerli sanayileri korumak ve ekonomik büyümeyi sürdürmek maksadıyla bu maddeyi kabul etmiştir. Yüksek gümrük vergileri, yabancı rekabeti azaltarak yerli üreticilere avantaj sağlamış, tıpkı vakitte hükümetin vergi gelirlerini artırmıştır. Lakin, bu siyaset kısa vadede olumlu tesirler sağlarken, uzun vadede memleketler arası ticarette gerginliklere ve karşılıklı tarifelerin artmasına neden olmuştur.

Smoot-Hawley Gümrük Tarifesi Yasası (1930): Büyük Buhran devrinde, ekonomik sakinliği hafifletmek ve yerli çalışanları korumak hedefiyle kabul edilen bu yasa, yaklaşık 20.000 eserde tarifeleri yükseltmiş ve ABD’nin ihracatını olumsuz etkilemiştir. Yüksek tarifeler, öteki ülkelerin de karşılık olarak tarifeleri artırmasına yol açmış, global ticarette daralmaya ve ekonomik izolasyona neden olmuştur. Smoot-Hawley Yasası, Büyük Buhran’ın derinleşmesine katkıda bulunarak, müdafaacı siyasetlerin ekonomik kriz devirlerinde ne kadar yıkıcı olabileceğini göstermiştir.

Trump’ın Hami Ticaret Politikaları

Donald Trump’ın başkanlık devri, Amerika’nın ticaret siyasetlerinde esaslı değişikliklerin yaşandığı bir periyot olarak öne çıkmıştır. Trump idaresi, “Amerika Önce” (America First) anlayışıyla hareket ederek, yerli üretimi desteklemek ve ticaret açığını azaltmak emeliyle bir dizi tarifeler uygulamıştır. En dikkat çeken uygulamalardan kimileri şunlardır:

1. Çin ile Ticaret Savaşı: Trump idaresi, Çin’e karşı yüksek gümrük tarifeleri uygulayarak, Çin’in haksız ticaret uygulamalarını durdurmayı ve ABD’nin ticaret açığını kapatmayı hedeflemiştir. Bu süreç, global tedarik zincirlerinde aksamalar yaratmış ve dünya genelinde ticaret tansiyonlarına yol açmıştır.
2. Çelik ve Alüminyum Tarifeleri: ABD, çeşitli ülkelerden ithal edilen çelik ve alüminyum eserlerine yüksek tarifeler getirerek, yerli metal sanayisini müdafaayı amaçlamıştır. Bu adım, milletlerarası müttefikler ortasında yansılara neden olmuş ve karşılıklı tarifelerin artmasına sebep olmuştur.
3. Tarife İstisnaları ve Tekrar Müzakereler: Trump idaresi, kimi ticaret mutabakatlarını yine müzakere ederek, daha müdafaacı kaideler talep etmiştir. Örneğin, NAFTA’nın yerine USMCA mutabakatı yapılmıştır. Bu müzakereler, ticaret partnerleriyle münasebetlerde tansiyonlara neden olmuş, fakat birtakım bölümler için daha avantajlı şartlar sağlanmıştır.

Donald Trump’ın Beyaz Saray’a Dönüşü ve Avrupa Güvenliği

Donald Trump’ın tekrar başkanlık devri, Avrupa’nın güvenlik siyasetleri üzerinde değerli tesirler yaratması beklenmektedir. Trump’ın Beyaz Saray’a dönüşü, ABD’nin Avrupa’ya verdiği takviyenin azalabileceği kaygılarını artırmıştır. Bu durum, Avrupa’nın güvenlik zorluklarını tek başına ele alması gerektiği korkusunu doğurmaktadır. Trump’ın kampanya telaffuzları, Avrupa güvenliğine olan bağlılığı konusunda yasal tasalara yol açmıştır. Lakin, bu durumun gerçekleşip gerçekleşmeyeceği, büyük ölçüde Avrupa’nın kendi siyasetlerine bağlı olacaktır.

Transatlantik İştirakin Geleceği Üzerine Tasalar: 2017 yılında Trump’ın vazifeye başlamasıyla birlikte, birçok Avrupa siyasetçisi transatlantik iştirakin geleceği konusunda kaygılıydı. Trump, ABD’nin müttefiklerinden gereğince katkı almadığını ve ittifakı bir yük olarak gördüğünü söz etmişti. Vakitle müttefiklerin avantajlarını kabul eden Trump, Avrupa’nın güçlerini zayıflattığını ve birtakım ülkelerin Rus gazına inhisar hale geldiğini belirtmişti. Bu ihmaller, Avrupa’nın daha sonra ağır bedeller ödemesine neden olmuştur.

NATO ile Münasebetler ve Güvenlik Ortamındaki Değişim: Trump’ın Beyaz Saray’daki birinci periyodunda NATO ile sağlam ve muteber bir çalışma ilgisi kurulmuş, vakit zaman güçlü görüşmeler yaşansa da işler yoluna konulmuştur. Trump’ın misyonu bırakmasının akabinde NATO güçlenmiş ve Rusya’nın Ukrayna’ya karşı yürüttüğü savaşa kolektif karşılık olarak aktifliğini korumuştur. Lakin, güvenlik ortamındaki dramatik bozulma, müttefiklerin daha fazla sorumluluk almasını gerektirmektedir. 2014 yılında NATO müttefikleri, 2024 yılına kadar gayri safi yurtiçi hasılanın %2’sini savunma harcamalarına ayırmayı kabul etmiştir. Bu maksat birden fazla ülke tarafından karşılanmış olsa da, 2024 güvenlik ortamında bu gayenin yetersiz olduğu görülmektedir. Avrupa başkanları, daha fazlasını yapmaları gerektiğinin şuurundadır. Trump’ın tekrar lider olması, bu iletisi pekiştirmektedir. Avrupa’nın kendi hissesine düşeni yapması durumunda, yeni ABD idaresinin de yükümlülüklerini yerine getireceği beklenmektedir.

Ukrayna’ya Takviye ve Stratejik Yaklaşımlar: Trump’ın mevcut Ukrayna takviyesi stratejisine olan şüpheciliği, ABD ve Avrupa’nın Ukrayna’ya sağladığı askeri takviyenin kâfi olmamasına dayanmaktadır. Putin’in savaşta gayelerine ulaşabileceğine inandığı ve toplumu zayıflayacağı varsayımıyla beklediği belirtilmektedir. Agresöre taviz vermek, savaşın en süratli biçimde sona ermesini sağlayacak olsa da, bu barış manasına gelmeyeceği ve maliyetleri azaltmayacağı tabir edilmektedir. Daha fazla silah takviyesi verilmesi, barışa ulaşma mümkünlüğünü artırmaktadır. Uzun vadeli dayanağın inandırıcılığı, savaşın daha erken sona ermesine katkı sağlayacaktır. Bu yaklaşım, Trump’ın birinci periyodunda Ukrayna’ya ölümcül silahlar gönderme kararı aldığı göz önüne alındığında, Trump’ın niyet yapısıyla uyumlu olarak kıymetlendirilmektedir.

Ticaret Siyasetlerinde Robert Lighthizer’ın Rolü

Donald Trump’ın başkanlık periyodu için hazırlıklarını sürdüren idare takımı, eski ticaret temsilcisi Robert Lighthizer’ın yine misyona getirilmesi talebinde bulundu. Lighthizer, Trump’ın Çin ile başlattığı ticaret savaşında değerli rol oynamıştı. Trump’ın geçiş grubunda yapılan görüşmelerde, Lighthizer’a ticaret temsilciliği teklifi yapıldığı fakat farklı bir durum için lobicilik yaptığı biliniyor. Ticaret bakanlığı pozisyonu için ise finansçı adayların öne çıktığı belirtilmektedir. Bu adaylar ortasında hedge fon yöneticileri Scott Bessent ve John Paulson yer almaktadır.

Lighthizer’ın Atanmasının Memleketler arası Tesirleri: Lighthizer’ın tekrar ticaret temsilcisi olarak atanması, Çin ve ABD’nin ticaret müttefikleri ortasında tasalara yol açması beklenmektedir. Birinci misyon periyodunda Trump idaresinde yürütülen ticaret savaşlarında tesirli olan Lighthizer, ABD’ye ithal edilen mallar üzerine yüksek tarifeler uygulanmasını savunmuştur. Trump’ın, bilhassa Çin malları üzerinde yüksek vergiler koyma kelamı verdiği bilinmektedir. Lighthizer’ın atanması, Japonya merkezli Nippon Steel’in ABD Steel’ı 15 milyar dolarlık satın alım teklifine de sorun çıkarabilir. Trump’ın bu muahedeye karşı olduğu belirtilirken, Lighthizer’ın bu cins mutabakatların engellenmesi tarafında güçlü bir argüman sunması beklenmektedir.

Ticaret Siyasetlerinde Devamlılık ve Korumacılık: Wall Street hukuk firması Skadden Arps’ta üç on yıl çalışan Lighthizer, ABD çelik sanayisi ismine Çin’den gelen ithalatlarla uğraş etmiştir. 2000’li yılların başında, George W. Bush idaresini ABD çelik sanayisini korumak için çelik ithalatına tarifeler koymaya ikna etmiştir. Birinci vazife periyodunda, ticaret mutabakatlarının iş çıkarları tarafından yönlendirilmekten çok, üretimin tekrar yerli kaynaklara kaydırılması ve Amerikan çalışanların korunmasına odaklanılması sağlanmıştır. Buna karşın, Çin ve Japonya ile hudutlu ticaret mutabakatları yapılmış ve ABD-Meksika-Kanada mutabakatı güncellenmiştir. Trump’ın ikinci periyodunda Lighthizer’ın tekrar atanması, ticaret siyasetlerinde devamlılık sağlanacağı ve muhafazacı siyasetlerin sürdürüleceği algısını güçlendirmektedir. Bu durum, ABD’nin ticaret bağlantılarında yeni dinamiklerin oluşmasına neden olabilir.

Tarihsel ve Aktüel Siyasetlerin Karşılaştırılması

Fordney-McCumber ve Smoot-Hawley kanunları ile Trump’ın ticaret siyasetleri ortasında bariz paralellikler bulunmaktadır:

• Korumacılık Hedefleri: Her iki devirde de yerli üretimi korumak ve istihdamı artırmak maksadıyla yüksek gümrük tarifeleri uygulanmıştır.
• Uluslararası Ticarette Tansiyon: Hem Fordney-McCumber hem de Smoot-Hawley maddeleri, başka ülkelerin karşılıklı tarifeler uygulamasına ve ticaret savaşlarının başlamasına neden olmuştur. Trump’ın uyguladığı tarifeler de benzeri halde global ticarette tansiyonlara yol açmıştır.
• Ekonomik Tesirler: Smoot-Hawley yasasının Büyük Buhran’ı derinleştirmesi üzere, Trump’ın tarifeleri de kimi kesimlerde maliyet artışlarına ve tedarik zincirlerinde aksamalara yol açmıştır. Lakin, Trump idaresi bu siyasetlerin yerli ekonomiyi güçlendireceğini savunmuştur.

Trump’ın mümkün tekrar başkanlık devri, tarihî muhafazacı siyasetlerin tekrarlanması riskini beraberinde getirmektedir. Bu durum, hem ekonomik hem de güvenlik alanında geniş kapsamlı tesirler yaratabilir.

Tarihsel örnekler, muhafazacı ticaret siyasetlerinin kısa vadede yerli üreticilere yarar sağlayabileceğini, fakat uzun vadede memleketler arası ticarette gerginliklere ve ekonomik izolasyona yol açabileceğini göstermektedir. Fordney-McCumber ve Smoot-Hawley maddeleri, bu siyasetlerin ekonomik kriz periyotlarında nasıl yıkıcı olabileceğini ortaya koyarken, Trump’ın uyguladığı tarifeler de benzeri riskler taşımaktadır.

Ayrıca, Trump’ın yine başkanlık periyoduyla birlikte Avrupa güvenliği ve transatlantik bağlantılarda oluşabilecek olumsuz tesirler, ABD’nin ticaret ve güvenlik siyasetlerinde daha müdafaacı bir yaklaşım benimsemesinin getirebileceği sonuçları gözler önüne sermektedir. NATO ile münasebetlerde yaşanabilecek tansiyonlar, Avrupa’nın kendi güvenlik tedbirlerini artırmasını ve daha bağımsız hareket etmesini gerektirebilir.