Trump Putin’le görüştü, Ukrayna için “barış” yakın ama Avrupa ekonomisi için dertler bitmiyor
ABD Başkanı’nın Ukrayna’ya yönelik gayesi ne olursa olsun, bir şey çok açık: Avrupa bu yükün büyük kısmını omuzlamaya hazır değil.
Donald Trump, Avrupa Birliği başkanlarına Ukrayna’da barışı sağlamak istiyorlarsa ne yapmaları gerektiğini anlatmaya başlıyor. Trump’ın talepleri bloğun sonlarını zorlayacak üzere görünüyor.
Trump Çarşamba günü Vladimir Putin ile görüşerek barış görüşmeleri için düğmeye basarken, savunma bakanı da Avrupalı müttefiklerine rastgele bir tahlil için yükün büyük kısmını omuzlamaları gerektiğini açıklıyordu. Bloomberg Economics, Ukrayna’yı müdafaanın ve kendi ordularını genişletmenin kıtanın büyük güçlerine önümüzdeki 10 yıl içinde 3,1 trilyon dolara mal olabileceğini hesaplıyor.
Böyle bir taahhüt AB’nin yıllardır görmezden geldiği çatlakları ortaya çıkaracak. Lakin otoriter bir petro-devletin doğu hudutlarını tehdit ettiği ve Beyaz Saray’a güvenemeyeceklerini giderek daha fazla anladıkları bir ortamda eylemsizliğin maliyeti çok daha yüksek olabilir. Birtakım önderler ve birçok güvenlik yetkilisi, Avrupalıların ikna edici bir caydırıcılık ortaya koyamamaları halinde Putin’in hem AB’yi hem de NATO ittifakını zayıflatma ve hatta nihayetinde dağıtma teşebbüslerini arttıracağı ikazını yapıyor.
“Eski İngiltere Savunma Bakanı Ben Wallace Bloomberg’e verdiği demeçte, “Başkanlar, transatlantik güvenliğin hem ABD hem de Avrupa’nın faydasına olduğunu biliyordu. “Görünen o ki Trump daha uygununu bildiğini düşünüyor. Bu kararın yargıcı tarih olacaktır” dedi.
İki yetkiliye nazaran Avrupalı yetkililer Trump’ın Putin’le yaptığı ve kilit müttefiklerin haberdar olmadığı bu değerli diplomatik atılım karşısında şaşkına döndü. Ukrayna’nın bir diğer Avrupalı destekçisi ise bunu bir satılmışlık olarak nitelendirerek ABD’nin daha görüşmeler başlamadan Putin’in temel taleplerine boyun eğdiğini söyledi.
Bu dramatik gelişmeler Avrupalıların karşı karşıya olduğu ve şu anda büyük ölçüde hazırlıksız oldukları meydan okumanın boyutlarını gözler önüne serdi.
Üst seviye bir Avrupalı yetkiliye nazaran Rusya, Avrupa’ya karşı kıymetli bir insan gücü avantajına sahip ve savaş iktisadı, ordunun Ukrayna’daki cephe sınırı için gereksinimini aşan bir oranda mermi ve başka askeri teçhizatı üretebiliyor.
Bu ortada AB üyeleri, İngilizlerle çalışmak ya da Amerikalılardan satın almak yerine, gereksinim duydukları kimi silahları yıllarca teslim etmeye hazır olmayacak Avrupalı tedarikçilerle tedariki sonlandırıp sınırlandırmamaları gerektiği konusunda tartışıyorlar. Öbürleri ise bloğun topçu silahları yerine yollara yatırım yapması gerektiğini belirtiyor.
Toplantı hakkında bilgi sahibi bir bireye nazaran, blok önderleri bu ayın başlarında yeni ABD idaresine yaklaşımlarını görüşmek üzere Brüksel’de bir ortaya geldiklerinde, âlâ niyet ve pek çok fikir getirdiler lakin rastgele bir karar alınmadı.
Danimarka Başbakanı Mette Frederiksen toplantı sırasında gazetecilere yaptığı açıklamada “Rusya ve Putin yalnızca Ukrayna’yı değil hepimizi tehdit ediyor” dedi.
Her ne kadar ABD idaresi kalıcı bir tahlil istediğini belirtmiş olsa da Avrupalılar, Trump’ın fikirlerini hakikat düzgün etkileme talihi bulamadan Putin’le bir mutabakat yapabileceğinden kaygı duyuyor. Birçokları için Çarşamba günkü davet bu endişelerin altını çizdi.
Trump, Rusya’yı ziyaret etmeyi ve Putin’i ABD’de ağırlamayı kabul ettiğini söyledi ve fakat daha sonra Ukrayna Devlet Başkanı Volodymyr Zelenskiy ile konuşarak görüşmeyle ilgili bilgi verdi. Daha sonra Oval Ofis’te gazetecilere yaptığı açıklamada iki başkanın muhtemelen yakında Suudi Arabistan’da bir ortaya geleceğini söyledi.
Trump ve Putin’in konuştuğu saatlerde Savunma Bakanı Pete Hegseth Brüksel’de NATO’daki mevkidaşlarıyla yaptığı toplantıda ABD’nin görüşünü ortaya koyuyordu. Hegseth, Ukrayna’nın Batı ittifakına katılmasını ya da 2014’ten bu yana kaybettiği toprakların tamamını geri almasını düşünmenin gerçekçi olmadığını ve ABD’nin rastgele bir barış gücüne asker sağlamayacağını söyledi.
Ancak bir yetkili, Avrupalıların Trump takımındaki hiç kimsenin Ruslarla müzakere konusunda gerçek bir tecrübeye sahip olmamasından telaş duyduklarını söyledi. Putin’in grubunun birçok ABD ve Ukrayna ile onlarca yıllık tecrübeye sahip ve mesleklerini Rus kapalı servislerinde öğrendiler.
Dış Bağlar Konseyi’nde kıdemli araştırmacı olan ve Obama devrinde Rusya ile daha evvelki mutabakatların hayata geçirilmesinde çalışan Charles Kupchan “Kremlin ile nasıl müzakere edileceğini bilen birine gereksinimleri olacak” diyor. “Rusların Amerikan grubunun etrafında daireler çizmesi ve Trump’ın günün sonunda hakikaten bir mutabakat olmayan makus bir muahedeyi müzakere etmesiyle sonuçlanan tuzaklar var.”
İki yetkiliye nazaran, Trump’ın geçen ay ikinci kere vazifeye gelmesinden bu yana ABD idaresiyle günlük bağlantılarının birden fazla kesildi ve Avrupalılar resmi telefon görüşmelerine, göstermelik toplantılara ve kamuoyu açıklamalarına bağımlı hale geldi.
Başkan Yardımcısı JD Vance, Dışişleri Bakanı Marco Rubio ve Ukrayna ve Rusya temsilcisi Keith Kellogg’un da Münih Güvenlik Konferansı’na katılmak üzere Avrupa’ya gitmesiyle üst seviye yetkililer bu hafta Trump’ın en yakın yardımcılarıyla direkt temas kurma talihine sahip olacak.
Bloomberg Economics, Ukrayna’yı muhtemel müzakereler yoluyla desteklemenin, savaştan harap olmuş ülkeyi ve savunmasını yine inşa etmenin ve Avrupa’nın Rus saldırganlığına karşı sağlam bir askeri caydırıcılığı harekete geçirmesinin maliyetini inceledi.
Ukrayna’nın ordusunu tekrar inşa etmek, bir mutabakata varıldığında kuvvetlerinin durumuna ve ne kadar toprağı savunmaları gerekeceğine bağlı olarak 10 yılda yaklaşık 175 milyar dolara mal olabilir. Zelenskiy çok daha fazla asker gerekeceğini söylese de 40,000 kişilik bir barışı müdafaa gücü birebir vakit diliminde yaklaşık 30 milyar dolara mal olacaktır.
Brüksel’deki NATO karargahında yapılan son tartışmalar doğrultusunda paranın büyük bir kısmı AB üyelerinin ordularını güçlendirmeye ve toplam savunma bütçesini GSYH’nin %3.5’i civarına çıkarmaya harcanacak. Ekstra finansman topçu stoklarını, hava savunma ve füze sistemlerini finanse edecektir. AB’nin doğu hudutlarını güçlendirecek, AB ordularını süratli konuşlanmaya hazırlayacak ve Avrupa savunma endüstrinde büyük bir artışa yol açacaktır.
Bloomberg Economics’e nazaran, borçla finanse edilmesi halinde, en büyük beş Avrupalı NATO üyesinin önümüzdeki on yıl içindeki borçlanma gereksinimine 2.7 trilyon dolar daha ekleyecektir.
AB, bir yandan Ukrayna konusunda Trump ile iştirakini kurtarmaya çalışırken öteki yandan da ABD’nin Avrupalı ihracatçılara uyguladığı gümrük vergilerine misilleme yapmaya hazırlanıyor. AB’nin güvenliği için ABD’ye güvenmeye devam etmesi, transatlantik ticaret bağlantısını sıfırlamak için Washington’un ekonomik gücünü kullanmaya çalışan Trump’a koz veriyor.
Ayrıca Avrupalıların Ukrayna’da kendisinden çok daha fazla çıkarları olduğu konusunda da optimist. Putin’le görüşmeler başarısız olursa, ABD Başkanı bir anlaşma yapıcı olarak kendi imajına ziyan verecektir. Avrupa, doğu sonunu tehdit eden tekrar dirilen bir Rus ordusuyla karşı karşıya kalacaktır.
Trump 3 Şubat’ta “Bakın, bizim ortamızda bir okyanus var. Onların yok.” ‘Bu onlar için bizim için olduğundan daha değerli.’ dedi.
Gerekli ölçekte kaynakları harekete geçirmek için Avrupa hükümetlerinin bütçelerini nasıl yapılandırdıklarını radikal bir formda tekrar düşünmeleri, savunma endüstrilerini tekrar yapılandırmak için yöneticilerle birlikte çalışmaları ve neredeyse kesin olarak ortak borç ihracını kabul etmeleri gerekecektir. Bu da, bilhassa kimilerinin savaşı hala uzak bir sorun olarak gördüğü Batı Avrupa’da olmak üzere, pek çok AB üyesinin şu ana kadar gösteremediği seviyede bir siyasi irade, ileri görüşlü fikir ve fedakarlık gerektirecektir. Berlin, Roma ve Paris ayrıyeten 300 milyar dolarlık dondurulmuş Rus merkez bankası varlıklarına el koyma ve bu parayı Ukrayna’ya yardım etmek için kullanma gayretlerine da direndi.
Bu, sıhhat, eğitim ve refah harcamaları konusunda güç seçimler yapmak manasına gelecektir. Ve bu kararlar, Kremlin tarafından en azından sonlarda körüklenen bir halk ayaklanması tabanında alınacak.
Sosyal Demokrat Şansölye Olaf Scholz’un yerine muhafazakar Friedrich Merz’in geçeceği Almanya’da bu ay yapılacak seçimlerin sonucu kritik olacak. Savaş boyunca Scholz Rusya’yı kışkırtmanın risklerine odaklanırken, Merz Avrupa savunmasını güçlendirmekten, Ukrayna’ya yardıma devam etmekten ve hatta uzun menzilli füzeler göndermekten yana olsa da, AB’nin ortak borçlanmasına olan muhalefetini yine gözden geçirmesi halinde partisinin muhalefetiyle karşılaşabilir.
Avrupa Komisyonu’nun eski genel sekreteri ve AB’nin Roma’daki BM Büyükelçisi Martin Selmayr sorulara e-posta yoluyla verdiği yanıtta, “Avrupa Birliği ve müttefikleri Rusya’yı geride bırakacak güce ve araçlara sahiptir” dedi. “İhtiyacımız olan şey daha fazla siyasi irade.”
Trump’ın tüm özgüvenine karşın, Putin’in uzun müddettir devam eden taleplerinden ödün verme eğilimi göstermemesi ve Ukrayna’yı sömürgeleştirme gayesinin değişmemesi nedeniyle bir muahedeye giden yol epey belirsizliğini koruyor. Fakat tahlilin genel çizgileri netleşmeye başladı.
Baz Senaryo
Bloomberg Economics için en mümkün senaryo, işgal altındaki toprakların öngörülebilir gelecekte belirsizlik içinde ve fiili Rus denetimi altında kalmasıdır. Kiev tarafından ele geçirilen Kursk bölgesindeki Rus topraklarını içeren kimi toprak takasları olabilir.
Ukrayna bir tıp güvenlik garantisi alacaktı. Müzakerelerin büyük bir kısmı da bu garantilerin ne kadar güçlü olacağına odaklanacaktır. NATO üyeliğinin sağladığı demirden güvenlik şimdilik masadan kalkmış üzere göründüğünden, bugün verilen her kelam nihayetinde gelecekteki siyasi başkanların taahhütlerine bağlı olacaktır.
Avrupalılar Beyaz Saray ile âlâ bir irtibat sınırı kurabilirlerse, Trump’ı ABD’nin Kiev’e takviyesini AB ülkelerinin kendi kabiliyetlerini süratle artırmalarına yetecek kadar uzun mühlet devam ettirmeye ikna etmeye çalışacaklardır.
En Yeterli Senaryo
Kiev için ülkü senaryo, Rusya’nın muahedeye uymaması halinde ABD ve Avrupalıların iki taraflı olarak müdahale etme taahhüdünde bulunması. Fakat Rusya ile direkt çatışma riski, Ukrayna’nın en ateşli destekçilerinden kimilerini bile temkinli hale getiriyor.
Bunun yerine Kiev’in ortakları Ukrayna’ya askeri dayanağı arttırmayı ve Rusya’ya yaptırımları yine uygulamayı ya da ağırlaştırmayı taahhüt edebilirler. Ayrıyeten Ukrayna’nın kendi savunma endüstrisini geliştirmesine ve Rusya’ya karşı ana caydırıcı güç olarak hizmet edecek kuvvetlerini tekrar inşa etmesine yardımcı olabilirler.
AB tüm bunları sağlayabilirse, Ukrayna’nın tahminen de önümüzdeki on yıl içinde bloğa katılmasının önünü açabilir, doğu kanadını güçlendirebilir ve bloğun etrafındaki ülkeleri etkileme konusundaki yenilenmiş yeteneğini gösterebilir.
En Makûs Senaryo
Kiev için kabus senaryosunda Trump, rastgele bir tahlile ulaşılmadan evvel Ukrayna’nın geleceğine olan ilgisini kaybedebilir, askeri ve mali yardımı kesebilir ve problemle uğraşmayı Avrupalılara bırakabilir.
Trump’ın Putin’le olan angajmanı başlangıçta bir barış mutabakatıyla sonuçlansa bile, Putin’in NATO ile Rusya ortasında bir savaş olarak tanımladığı sürecin bir sonraki kademesini yalnızca geciktirebilir.
Bir muahede Ukrayna’nın egemenliğini koruyacak ve ülkenin yine yapılanmaya başlamasını sağlayacaktır. Fakat tıpkı vakitte Putin’in kıymetli kazanımlar elde etmesini, Ukrayna topraklarının bir kısmını denetim etmesini ve Kiev’in NATO’ya iştirakini engellemesini de sağlayabilir.
Putin’in tekrar inşa etmek istediği Rus imparatorluğunun bir kesimi olarak gördüğü Baltık ülkeleri en mümkün amaç olacaktır.
Toronto Üniversitesi Munk Global Münasebetler Okulu’nda profesör olan Andres Kasekamp’a nazaran Putin’in gerçek maksatlarına ulaşmak için tam ölçekli bir akın başlatmasına bile gerek yok. Lokal huzursuzluğu körükleyecek hibrit bir operasyon, Kremlin’e görünüşte Rusça konuşan toplulukları korumak emeliyle sonlu bir atak için mazeret sağlayabilir. Putin 2014 yılında Ukrayna’nın doğusunda da misal taktikler kullanmıştı.
Eğer Washington bu türlü bir taarruza karşı NATO gücüne katılmayı reddederse, Putin uzun vakittir hedeflediği üzere ABD ve AB müttefikleri ortasında bir bölünme yaratmayı başarmış olur.
Kasekamp, “Eğer NATO karşılık vermezse, o vakit NATO feshedilmiş olur,” dedi. “Ödül bu olabilir.”
Zelenskiy ve Avrupalıların Washington’u meşgul etmeye çalışmasının bir yolu, ABD savunma firmaları için artık ve savaş bittikten sonra öbür şirketler için potansiyel olarak karlı iş mutabakatları vaat etmektir. Nitekim Hazine Bakanı Scott Bessent Çarşamba günü Zelenskiy ile görüşmek üzere Kiev’deydi. İki yetkiliye nazaran ABD’li yetkililer ayrıyeten Avrupa ülkelerinin, bloğun savunma harcamalarını arttırma planlarının bir kesimi olarak daha fazla ABD askeri sistemi satın aldığını görmek istediklerini belirttiler.
Bloomberg Economics, Ukrayna’nın savaş sırasında hasar gören bina ve altyapının yine inşası için yaklaşık 230 milyar dolar harcaması gerektiğini varsayım ediyor. Bunun için fon sağlanır ve kalıcı bir tahlil şekillenirse, Ukrayna’nın güç, imalat ve inşaat dallarının yükselişe geçmesi olasıdır. Bu da AB üyeleri üzerindeki yükü vakit içinde hafifletecektir. Kiev ayrıyeten uranyum, lityum ve grafit üzere kritik husus rezervleriyle de Trump’ın ilgisini çekmeyi başardı.
Ancak Bloomberg Economics’e nazaran şu anda Ukrayna’nın yine yapılanma gereksinimleri ile taahhüt edilen fon ortasında 130 milyar dolarlık bir açık var. Bu da rastgele bir ekonomik güzelleşmeyi riske atıyor ve Ukrayna’nın uzun vadede dayanıklılığını tehlikeye atabilir.
Ancak tüm bunlar çatışmaları sona erdirecek gerçek güvenlik garantileri karışımının bulunmasına bağlı.
Çoğu Avrupa ülkesi Zelenskiy’nin savaş sonrası emniyetli bir barış gücünün kıymetli bir ABD birliğini içermesi gerektiği görüşünü destekliyor. Lakin Fransızlar, Amerikalılara güvenemeyecekleri ve buna alışmaları gerektiği için Avrupalıların bu işi kendilerinin yapması gerektiğini savunuyor.
Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, çatışmalar durduktan sonra, potansiyel olarak İngiltere ve Polonya üzere ülkelerle birlikte Fransız birliklerini Ukrayna’ya göndermekten tekraren bahsetti. Lakin Macron’un bütçe açığını dizginlemeye çalışırken arka arda başbakanlar kaybettiği Paris’te bile, Macron’a hala gayrı resmi olarak danışmanlık yapan eski bir dışişleri bakanına nazaran, bunun sahiden uygulanabilir olup olmadığı konusunda kuşkular var.
Yetkililer, ABD’nin Kiev’e muhtemel güvenlik garantilerinin bir modülü olarak Ukrayna topraklarında asker konuşlandırmayı reddetmesinin, Avrupa başşehirlerinde ve Moskova’da ABD’nin NATO’ya olan bağlılığının azaldığının bir işareti olarak yorumlanabileceğini söylüyor.
Bu tıpkı vakitte AB’nin Ukrayna ile ilgili tüm tartışmalarının gerisinde yatan temel sorunun aciliyetini de arttırıyor. AB üyeleri jeopolitik güce sahip bir kolektif olarak mı yoksa üyelerinin dünyanın gerçek güçleriyle bağlarında kendi ulusal çıkarlarını ön planda tuttuğu bir ticaret bloğu olarak mı hareket etmek istiyor?
Avrupalı başkanların birbiri gerisine gelen kuşakları, karar alma, borçlanma ve savunma siyasetlerine ait tartışmaları daima birebir temel sıkıntıya indirgeyerek uzattılar. Sonuç olarak, kıtasal bir ekonomik güç olma amaçlarıyla orantılı bir sanayi stratejisi oluşturmak için gereken uzlaşmaları bulamadılar.
Bu hususları geçiştirmeye devam edebilirler. Lakin bunu yaparlarsa, Trump ve Putin bloğun geleceğini etkileyecek kendi kararlarını almak için beklemeyeceklerdir.
Özel görüşmelerde birtakım yetkililer, bir azınlığın Almanya’yı caydırmak için İngiltere ve Fransa’ya yine silahlanma daveti yaptığı 1930’larla paralelliklerden bahsediyor. O devirde Avrupalı önderler 1938 Münih görüşmelerinde Adolf Hitler’e toprak bırakarak onu yatıştırmaya çalışmışlardı ve bugün kimi yetkililer sert güçlerini arttırma konusunda benzeri bir isteksizlikten tasa duyuyor.
Selmayr, 1941 tarihli ABD Ödünç Verme-Kiralama Yasası’nın ABD müttefiklerine silah, mühimmat ve öteki gereçler sağlayarak savaşı Hitler’in aleyhine çevirmeye nasıl yardımcı olduğunu hatırlattı. Bloomberg’e verdiği demeçte “Belki de artık Ukrayna’nın bu savaşı kazanmasına yardımcı olmak ve hepimizin güvenliğini garanti altına almak için bir Avrupa Ödünç Verme-Kiralama Yasası’nın vakti gelmiştir” dedi.
Çeviri: Bloomberg
