Peterson Institute for International Economics/Cullen S. Hendrix: Trump’ın vergileri Gelişen Ülkeleri viranhaneye çevirecek
Başkan Donald Trump, 2 Nisan’da açıkladığı yeni gümrük tarifelerini, ABD ile ticaret ortakları ortasındaki dengeyi sağlamak maksadıyla tasarlanmış, pragmatik ve “karşılıklı” bir ticaret siyaseti olarak sundu. Fakat gelişmekte olan ekonomilerden yapılan ithalata yönelik bu tarifeler ne karşılıklıdır ne de stratejik olarak sağlam bir temele dayanmaktadır. Yeni tarifeler, bu ülkelerin ABD’den yapılan ihracata uyguladığı oranları yansıtmadığı üzere, fakir ülkelerdeki tarife rejimlerini şekillendiren son derece farklı ekonomik şartları ve mali gerçeklikleri de dikkate almamaktadır. Ayrıyeten, kurumsal kapasite, doğal kaynaklar ve coğrafik şartlar üzere temel gerçeklikler de göz gerisi edilmektedir. ABD’nin kalkınma yardımlarında yaptığı kesintilerle birlikte bu tarifeler, ABD’nin gelişmekte olan dünyadaki prestijine potansiyel olarak onarılamaz ziyanlar verebilir.
Öncelikle, bu tarifeler “karşılıklı” değil.
“Karşılıklı” tarifeler, ticaret ortağının ABD ihracatına uyguladığı oranların aynısının, o ülkeden ithal edilen eserlere uygulanması manasına gelir — yani kolay bir karşılıklılık. Vietnam’ın 2024 yılında uyguladığı ortalama en çok kayrılan ülke (MFN) tarifesi %9,4’tü. Vietnam için “karşılıklı” bir tarife bu durumda %9,4 civarında olurdu, Trump’ın 2 Nisan’da açıkladığı %46 değil. Bu yeni tarifeler, en güzel ihtimalle, ABD’nin bu ticaret ortaklarıyla ikili ticaret açığını teorik olarak (ve gerçekçi olmayan şekilde) ortadan kaldıracak düzeyin yaklaşık yarısıdır. Bu amacın makul bir siyaset hedefi olup olmadığı tartışılabilir, lakin değildir. Bu tarifelere “karşılıklı” demek, bir ineğe “at” demek üzeredir.
Ekonomik felç yaratma potansiyeli
Elbette, bu hesaplanan oranlar tarifelerin yaratacağı ekonomik şokun bu ülkelerin ekonomilerini felç edebileceğini ve ABD ihracatına olan taleplerini düşürebileceğini hesaba katmamaktadır. Gelişmekte olan birçok iktisatta ABD mallarına olan talep zati sonludur zira ABD, gelişmiş bir iktisat olarak, ekseriyetle daha kıymetli ve sermaye ağır mallar ihraç eder — ki bu da fakir ülkelerde doğal olarak sonlu bir üretim kapasitesine sahiptir. ABD tarım eserleri bir istisnadır, lakin gelişmekte olan birçok ülkede temel besin hususlarına olan talep bile zayıftır — bunun da nedeni yoksulluk ve geçimlik tarıma bağımlılıktır. Üstelik, artan ABD zıddı hisler nedeniyle ABD mallarına olan talep daha da düşebilir, ki bu durum Kanada ve Danimarka’da halihazırda boykotlar formunda görülmektedir.
İkinci olarak, birçok gelişmekte olan ülke yüksek tarifeleri mecburiyetten uygular, tercihten değil.
Bu ülkeler sadece nakit külfeti çekmiyor; birebir vakitte gelişmiş ekonomilere kıyasla çok daha az idari ve bürokratik kapasiteye sahiptirler. Giriş limanlarında basitçe tahsil edilebilen vergiler, gelişmiş ülkelerdeki üzere gelir, bordro ya da katma kıymet vergileri üzere karmaşık vergi cinslerine nazaran çok daha kolay uygulanabilir. Elbette, tarifelere bağımlılık bu ekonomilerde önemli bozulmalara neden olur. Gelişmekte olan ülkelerin siyaset yapıcıları bunun farkındadır. Fakat buna karşın yüksek tarifeleri sürdürmeleri, ticaret siyaseti eksikliğinden değil, zorlayıcı mali gerçekliklerden kaynaklanmaktadır.
Tarım ürünleri ne olacak?
Üçüncü olarak, Trump idaresinin önerdiği tahlil — tarifelerin gerisinde üretimin ABD’ye kaydırılması — pratikte uygulanamaz, zira gelişmekte olan ülkelerin birçoğu yalnızca hammaddenin ve tarım eseri ihracatı yapmaktadır. Örneğin Fildişi Kıyısı, ki bu durumda ismini “Kakao Sahili” olarak değiştirmek yerinde olurdu: Global kakao üretiminin neredeyse yarısından sorumlu ve kakao, ülkenin ABD’ye yaptığı ihracatın yaklaşık %76’sını oluşturuyor. Bu durum neredeyse büsbütün coğrafyayla ilgilidir: Bu bölümü ABD’ye “taşımak” sırf mantıksız değil, sözün tam manasıyla imkânsızdır. ABD’nin Fildişi Kıyısı eserlerine uyguladığı yeni %21’lik tarife bunu değiştiremez.
Aynı durum kahve, karabiber, muz, palm yağı ve birçok mineral eser için de geçerlidir (bazıları muaf tutulmuş olsa da). Tişört ve ucuz ayakkabı üretimini tarifelerle yine ABD’ye kazandırmak akla yatkın olmayabilir ancak en azından mümkündür. Lakin coğrafik ve iklimsel gerçeklikler nedeniyle mümkün olmayan alanlarda, yerli endüstriyi destekleme üzere bir argüman geçerli olamaz.
SONUÇ
Trump idaresi, tarifeleri hükümet gelirini artırmak, endüstriyi geri getirmek ve ikili ticareti dengelemek için bir araç olarak görüyor. Bu gayelerin kıymeti üzerine uygun niyetli tartışmalar yapılabilir. Lakin, ABD’de karşılığı olmayan eserleri üreten gelişmekte olan ekonomilere harikulâde yüksek tarifeler uygulandığında, bu tarifeler sırf ABD kalkınma yardımlarında yapılan kesintilerle zati sıkıntı durumda olan fakir ülkelere ziyan verecek — ve tıpkı vakitte ABD tüketicilerine. Ayrıyeten, bu tarifeler ABD ihracat pazarlarını da daraltabilir. Bu, karşılıklılık değildir. Ve gelişmekte olan dünyada ABD’nin ulusal çıkarlarını teşvik edecek bir yol da değildir.
