Kurlarda gerilim başladı: Küresel Ekonomi 1930’lar Tarzı Tek Taraflılığa Hazırlanıyor
Çin’in bu hafta para ünitesinin dolar karşısında haftalardır savunduğu seviyeyi aşarak zayıflamasına müsaade verme kararı, 2025 yılında döviz kuru siyaseti konusunda büyük tansiyonların yaşanma potansiyelini ortaya koyuyor.
Donald Trump ve yardımcıları uzun vakittir Amerikalı ticaret ortaklarını döviz kuru devalüasyonu yaparak ihracatçılarına haksız avantaj sağlamakla suçluyor. Geçtiğimiz Haziran ayında Bloomberg Businessweek’e verdiği bir mülakatta Çin ve Japonya’yı ucuz para ünitelerini korudukları için eleştirmiş ve bu ülkelerin ABD şirketlerine “muazzam bir yük” getirdiğini söylemişti.
Çin Yuanı’nın o periyoda kıyasla daha da zayıfladığı şu günlerde, bu haftaki atılımın Trump ve yeni grubu tarafından fark edileceği kesin. Haziran ayında, birinci idaresinin tarife tehditleri yoluyla döviz kurlarını “yukarıda” tutmaya çok odaklandığını belirtti. Çin’in para ünitesinin paha kaybetmesinin basitçe anlaşılabilir nedenleri olsa da – hala sakin olan iç talep sayesinde faiz oranları yeni düşük düzeylere iniyor – Trump’ın geçmişi, hafifletici şartlara ilgisiz olduğunu gösteriyor.
Herkes için en büyük risk, yuandaki son düşüşün Trump’ın 1930’lardakine tehlikeli bir benzerlik taşıyan tek taraflı bir milletlerarası ekonomik gündemle ilerleme kararlılığını körüklemesi.
Kur savaşları yeni bir şey değil. En ünlüsü 1930’larda ABD ve öteki ülkelerin gümrük vergisi artışlarının yanı sıra seri para ünitesi bedel kayıplarına giriştiği periyotta yaşanmıştı. “Dilenci-komşu” döngüsü (beggar-thy-neighbor) olarak isimlendirilen bu durum, yakın tarihli bir Ulusal Ekonomik Araştırma Ofisi makalesinin de gösterdiği üzere, global ticareti bir bütün olarak daha da makûs bir hale getirdi.
Santa Clara Üniversitesi Leavey İşletme Okulu’ndan ekonomist Kris Mitchener ve Viyana Üniversitesi’nden Kirsten Wandschneider, periyoda ilişkin üç aylık ticaret akışı datalarından oluşan yeni bir bilgi tabanı kullanarak 1930’lardaki kur savaşlarının ticareti en az %18 oranında azalttığını ortaya koydu. Mitchener ve Wandschneider, “1930’ların başındaki devalüasyonlar siyaset imalinde yeni bir yaklaşımın sinyallerini veriyordu: ülkeler memleketler arası sistemden fazla kendi iç ekonomik durumlarına öncelik verecekti” diye yazdı.
Yeni seçilen Lider Franklin D. Roosevelt, 1933 yılında, o yaz Londra’da düzenlenen global iktisat konferansına katılmayarak ve hatta bir yelken tatiline çıkmış ve duruşunun altını çizerek Amerika öncelikli yaklaşımını ortaya koymuştu. Sonuç olarak 70’ten fazla iktisat para ünitelerini devalüe etti, artan maliyetler ve daha geniş ticari tansiyonlarla ticaret akışını bozdu.
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ABD çok farklı bir yaklaşım benimsedi. Piyasalarını açmaya ve Milletlerarası Para Fonu da dahil olmak üzere tam vakitli kurumlar aracılığıyla global ekonomik ve finansal uyuma katılmaya çok daha istekli hale geldi. Bu çeşit bir global yoldaşlık, ABD ve başka 20 Kümesi üyelerinin rekabetçi devalüasyonlardan vazgeçtiği 2008 mali krizinin akabinde tekrar görüldü.
Bugünün havası daha çok 1930’lara benziyor. FDR’nin evvelki normları ihlal etmekten korkmaması ve memleketler arası baskılara boyun eğmemesi elbette Trump ile paralellik gösteriyor. Bloomberg Economics geçen ay global görünüm üzerine hazırladığı özel raporda seçilmiş başkanı “gerçeklerin şenlik ateşi” olarak tanımladı.
Basitçe söylemek gerekirse, “serbest ticaret out, korumacılık in. Borç konusunda endişelenmek out, vergi indirimleri in. Tom Orlik liderliğindeki Bloomberg Economics grubu, “ABD’nin güvenlik garantisi out, kendin yap savunması in” diye yazdı.
Orlik’e nazaran tekrar de Trump’ın vaat ettiği gümrük vergisi artışları, seçim kampanyası sırasında ortaya attığı %20’ye varan kozmik vergi ve %60’a varan Çin tarifeleri üzere sayıların gerisinde kalacak. 20 Ocak’taki Yemin Günü öncesinde ortaya çıkan genel kanı da büyük ölçüde bu istikamette.
Gavekal Dragonomics’ten Çin uzmanları Arthur Kroeber ve Thomas Gatley geçen ay Trump ve Çin Devlet Başkanı Xi Jinping arasında “gümrük tarifelerini ve ihracat denetimlerini her iki tarafın da tolere edebileceği bir düzeyde donduran” bir çeşit mutabakatın temel senaryoları olduğunu yazdı. Lakin tehlike, Washington ya da Pekin’in öbür tarafa verdiği karşılıkta yanlış hesap yapması ve çok ileri giderek 1930’larda görülen merkantilist tedbirlerin tırmanmasına yol açmasıdır.
Orlik, “En yeterli senaryoda bile, özgür ticaretten korumacılığa geçiş global iktisat için makus haber,” diye yazdı. “Trump gümrük vergilerine tam gaz devam ederse, Apple’ın Asya tedarik zincirinden GM’in Meksika’da üretilen arabalarına kadar her şey risk altında demektir.”
