Güldem Atabay yazdı: Vatandaş yemeğinden kesip kira ödüyor, TCMB faiz indirimi gecikiyor
TÜİK’in 2024 Hanehalkı Bütçe Araştırması’na nazaran, konut ve kira harcamaları Türkiye genelinde aile bütçelerindeki en büyük kalem haline geldi. %26’lık hisseyle birinci sırayı alan kira masraflarını, %23,6 ile ulaştırma ve %18,1 ile besin harcamaları izledi. Besin, uzun yıllardır birinci sıralarda yer alırken üçüncülüğe gerileyerek dikkat çekti.
Alt gelir kümesi kiraya ve besine çalışması siyasette de tesir yaratıyor. En fakir %20’lik kesim, bütçesinin %38,4’ünü kiraya, %33,7’sini ise besine harcadı. Bu iki kalem toplam harcamalarının %72,1’ini oluşturdu. Buna rağmen, en varlıklı %20’lik kesim ulaştırmaya en çok harcamayı yaparken, eğitim, sıhhat ve cümbüş üzere alanlarda toplam harcamaların birçoklarını tekrar bu kesim üstlendi.
Yüksek gerçek faiz ikinci kesitin varlığını artırma istikametinde tesir yaratarak iç talebi destekliyor. Yüksek enflasyon ise birinci gelir kümesinin temel gereksinimlerini toplam içindeki hissesini uygunca yükselterek ömür krizi yaratmaya devam ediyor.
TÜİK verisinden bir değerli sonuç da gelir dağılımı açısından çıkıyor. En varlıklı %20’lik kesim toplam tüketim harcamalarının %47,7’sini yaparken, en fakir %20’nin hissesi yalnızca %5,6’da kaldı. Gelir dağılımı uçurumundaki derinleşmeyi görmemek mümkün değil.
2024’te hane başına ortalama aylık harcama 45.344 TL’ye, fert başına ise 23.558 TL’ye yükseldi. Bu sayılar, bir evvelki yıla nazaran sırasıyla %86 ve % 88,2’lik artışla resmi enflasyonun çok üzerinde.
Maaşlı kesim harcamalarının %24’ünü kiraya ayırırken, teşebbüsçü gelirli haneler ulaştırmaya daha fazla harcama yaptı. 2023’e nazaran hem kira hem besin hem de ulaştırma kalemlerinde artışlar yaşandı.
Sonuç olarak, konut kiralarının tesiriyle besin harcamaları geri planda kalırken, gelir kümeleri ortasındaki tüketim farkları derinleşti ve temel gereksinimlere erişim bilhassa düşük gelirli kısımlar için daha da zorlaştı.
Enflasyon yavaşladı fakat önümüz karışık
Mayıs ayında TÜFE enflasyonu %1,5 ile beklentilerin (%2,17) çok altında açıklandı. Yİ-ÜFE enflasyonu ise %2,48 ile epeyce yüksek. Üretici fiyatlarının üst çıkma nedeni güç fiyatlarındaki aylık %8’lik zıplama. İç talebin yavaşlaması ÜFE’den TÜFE’ye geçişgenlik oranını düşürüme istikametinde tesir yapacak olsa da, erken faiz indirimlerinin aksi tarafta riski artıracağını eklemek gerekli.
TÜFE tarafında nasıl olup da aylık enflasyonun %1,5’t kaldığını ayrıntılardan anlıyoruz. İşlenmemiş besin fiyatlarında aylık %3 oranındaki gerileme, alt kalemi olarak taze zerzevat ve meyve fiyatlarının aylık %4,7 gerilemesi zirai don gerçeği eşliğinde sürdürülebilir görünmüyor.
Temel mallardaki aylık %3,3 artış kısmen mevsimsel giysi fiyatları artışı (%7,1) kaynaklı olsa da altın hariç güçlü mallardaki %2,7’lik artış da kayda kıymet.
İyi haber hizmet fiyatlarındaki artışın %1,7’ye gerilemesi. Kira enflasyonunun aylık %3,1 ile son beş ayın en düşük düzeyinde olduğunu fakat gaye enflasyona nazaran eğil ortalama enflasyona uyumlu olduğunu ekleyelim.
Bu ayrıntılara bakınca mayıs ayında izlediğimiz aylık %1,5 düzeyinde manşet enflasyonun önümüzdeki aylarda da tekrar edeceği hatta altına düşebileceği beklentisi yaratmamalı.
Büyüme ve istihdam verisi iktisatta yüksek faize bağlı olarak yavaşlamanın fotoğrafını yansıttı. Fiyat artış suratı da kesinlikle iç talepteki ivme kaybına uygun yavaşlayacak. Fakat bu yavaşlama hala %24 resmi TÜFE enflasyonu amacına ulaşmayı mümkün kılacak üzere durmuyor. TCMB de esasen son Enflasyon Raporu sunumunda amaç enflasyonun beklenti üst bandı %29’a razı bir tonda.
TÜİK’in mevsimsellikten arındırılmış dataları de aslında farklı bir tablo sunmuyor. TÜFE aylık artışı %2,0, çekirdek enflasyon göstergeleri (B ve C) de %2,1 ve %2,25 ile manşet düzeltilmiş datanın üzerinde. Mevsimsel düzeltilmiş hizmet enflasyonu ise %2,6 ile manşet düzeltilmemiş hizmet enflasyondaki gerilemenin neden çok memnunluk yaratmaması gerektiğini gösteriyor.
Merkez Bankası enflasyon kıymetlendirme notunda çok fazla renk vermiyor zati, “enflasyonun ana eğilimine ait tüm göstergelerin Mayıs ayında bir evvelki aya nazaran gerilediğini” söylerken üç aylık ortalamalara dikkat çekerek “ana eğilimdeki kademeli düşüşün devam ettiği” vurgusunu yapıyor.
Yukarıda vurguladıklarımızı dikkate alarak enflasyonda bir aylık rahatlamanın çok fazla mana tabir etmediğini, yaz ayları ve asıl sonbaharın asıl test alanı olduğunu vurgulamak değerli. Enflasyon aylık olarak gerileyerek yıllık TÜFE enflasyonun da aşağı çekse de, bu süreç hala çok yavaş ilerliyor.
Siyasi tarafta devam eden yüksek tansiyon bir yandan beklentileri olumsuz etkiliyor bir yandan da TL üzerinde risklerin devam ettiği manasına geliyor. Kamu harcamalarının düzeyi yüksekliği, bilhassa yüklü faiz ödemelerinin belirli bir kesim ismine iç talebi desteklemesi, TL’de bir paha kaybı potansiyel riskler.
Siyaset bu doğrultuda devam ettiği sürece, iktisatta yol kazaları mümkün diğer tabirle.
Bu gerçekler eşliğinde TCMB’nin dillendirildiği biçimiyle haziran ayında faiz indirimi yapması gerçekçi değil. 19 Mart İmamoğlu sürecinin başlangıcı ile oluşan rezerv kaybını telafi etmek için nisan ayında %46’ya faiz artıran ve piyasayı ekseriyetle %49 olan gecelik borç verme faizinden fonlayan merkez bankası açısından sular durulmuş değil.
Faiz indirimi beklentileri temmuz ayında ağırlaşıyor. Bu adımı atmadan evvel fonlama faizini %46’ye, yani siyaset faizi olan haftalık repo oranına çekmeyi denemesi ve bu düşüşün dövize talep yaratmadığını görmesi gerekli. Bu süreçte hükümetin de yeni bir siyasi şok eklememesi gerekli.
TCMB son siyasi gelişmelerle “yönlendiren taraf” konumundan “savunan taraf” konumuna geçti. Enflasyon beklentilerinin yükselmesi ve siyasi krizin yüksek seyretmesi ile savunma sınırında kalmak zorunda olan TCMB, gerçek faizi yüksek tutmaya mecbur kısaca.
Yıl sonunda %33-35 ortasında kalabilecek TÜFE enflasyonuna karşılık siyaset faizinin ise bugünkü %46 düzeyinden fakat %40’a kadar inmesi makul görünüyor. TÜFE enflasyonun %30 ve altına yönelmesi halinde faiz indirimleri sene sonunda siyaset faizini lakin %38’e kadar indirme alanı yaratabilir.
Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Abonelik fiyatlıdır. Şartları öğrenmek için bize e-mail atın: [email protected]
