FT: Fordow Nükleer Tesisi Üzerindeki Gerilim Tırmanıyor
İran’ın Qom kenti yakınlarındaki Fordow nükleer tesisi, Ortadoğu’da artan askeri gerginliğin merkezine yerleşmiş durumda. Yarım kilometre derinliğinde, dağ altına inşa edilmiş bu zenginleştirme tesisi, sadece coğrafik korunaklılığıyla değil, birebir vakitte İran’ın stratejik tasalarını ve direncini temsil etmesiyle de dikkat çekiyor.
İran resmi makamları, Fordow’un İsrail tarafından gaye alındığını doğrularken, taarruzun tesirinin sonlu olduğu belirtiliyor. Öte yandan İsrail, Natanz’daki yer üstü pilot zenginleştirme tesisini büyük ölçüde tahrip etmiş durumda. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Lideri Rafael Grossi tarafından yapılan açıklamada, Natanz’daki elektrik altyapısına yönelik taarruzlar sonrası yer altı santrifüj salonlarının kullanılmaz hale geldiği aktarılmıştır.
Fordow’un ise, hava hücumlarına karşı harikulâde bir müdafaaya sahip olduğu bedellendiriliyor. Dağ altına yerleştirilen betonarme yapı, kamuoyuna açık bilgilere nazaran İsrail’in bilinen hiçbir mühimmatıyla direkt imha edilebilecek durumda bulunmuyor. Uzmanlar, bu tesisin ABD’nin en büyük “sığınak delici” bombası olan Massive Ordnance Penetrator tarafından dahi geçilemeyebileceğini belirtmektedir.
Fordow’un Stratejik Rolü ve Global Tepkiler
Fordow’un İran’ın nükleer stratejisindeki merkezi rolü, bölgedeki askeri denklemleri besbelli biçimde etkilemektedir. Foundation for Defense of Democracies isimli niyet kuruluşundan Behnam Ben Taleblu’ya nazaran, Fordow İran’ın nükleer programının “olmazsa olmazı” olarak tanımlanmaktadır.
2009 yılında ABD, Birleşik Krallık ve Fransa tarafından kamuoyuna açıklanan istihbarat bilgileriyle varlığı resmen ortaya çıkarılan bu tesis, Batı tarafından İran’ın nükleer programına ait “seri aldatmacası”nın bir sembolü olarak değerlendirilmiştir. O periyot İngiltere Başbakanı Gordon Brown, Fordow’un keşfini “benzersiz bir aldatma örneği” olarak nitelendirmiştir.
2015 yılında imzalanan Kapsamlı Ortak Hareket Planı (JCPOA) çerçevesinde, Fordow’un araştırma merkezine dönüştürülmesi, santrifüj sayısının sonlandırılması, 15 yıl boyunca uranyum zenginleştirmenin durdurulması ve tesisin daima kontrol altında tutulması kararlaştırılmıştır. Fakat ABD’nin 2018’de bu muahededen çekilmesinin akabinde İran, nükleer programını kademeli olarak genişletmeye başlamıştır.
2021 yılında Natanz’da gerçekleşen patlama sonrasında, İran Fordow’daki santrifüjleri tekrar devreye alarak düşük zenginleştirilmiş uranyumu %60 saflık düzeyine kadar çıkarmaya başlamıştır. Bu oran, birkaç günlük süreç içerisinde silah kalitesinde uranyum üretimini mümkün kılacak bir seviyeye işaret etmektedir.
ISIS (Institute for Science and International Security) tarafından yapılan tahlillerde, İran’ın elindeki yüksek zenginleştirilmiş 408 kg’lık uranyumu sırf üç hafta içinde silah kalitesinde 25 kg’lık 9 bomba üretimine yetecek ölçüde dönüştürebileceği belirtilmiştir.
Yeni Jenerasyon Tesis: Pickaxe Dağı ve Artan Tehdit Algısı
Fordow’a yönelik atakların akabinde İran’ın daha da derin ve korunaklı bir nükleer tesis inşa ettiği bilinmektedir. Natanz’ın güneyinde yer alan Kūh-e Kolang Gaz Lā —uluslararası medyada “Pickaxe Dağı” olarak anılıyor— isimli bölgede kurulan yeni tesisin, dört giriş tüneline sahip olduğu ve yer altı salonlarının daha geniş bir alana yayıldığı saptanmıştır.
Bu yeni tesisin, Fordow’un ötesinde bir zorluk yarattığı ve UAEA kontrolünden muaf tutulduğu belirtilmektedir. Kimi güvenlik kaynaklarına nazaran, bu yapı çatışma durumunda nükleer silahın son basamakta monte edileceği bir yer olarak kurgulanmış olabilir. Bu durum, İran’ın gelecekte Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması’ndan (NPT) çekilerek, kontrolleri durdurması ve süratli bir “breakout” sürecine girmesi ihtimalini güçlendirmektedir.
İranlı yetkililer nükleer silah geliştirme niyetini resmen reddetmeyi sürdürse de, uzmanlar Fordow’un gaye alınması halinde Tahran’ın misilleme olarak bu adımı atabileceğini kıymetlendirmektedir. Bu türlü bir senaryonun gerçekleşmesi durumunda, ABD’nin de direkt çatışmaya çekilebileceği ve bölgede geniş çaplı bir savaşın tetiklenebileceği tabir edilmektedir.
