FÖŞ yazdı: S&P500 balonu patlıyor
Wall Street payları seneye çok makûs bir başlangıç yaptı. Şubat’taki hezimetin akabinde, Pazartesi gecesi de 3 büyük endeks sert satış yedi, zira TSİ bu gece Trump’ın ek gümrük vergileri konusunda latife yapmadığı ortaya çıkacak. S&P500’te tarihi bir balon şişiyordu, Mart’ta bu sönerse hiç şaşırmayın.
Pazartesi seansında Dow 650 puan yahut %1,48 düşerek 43.191’de kapandı. Daha geniş S&P 500 %1,76 düştü ve Nasdaq Composite %2,64 düştü. S&P 500 yılın en büyük günlük düşüşünü kaydetti. Nasdaq, Trump’ın 20 Ocak’ta misyona gelmesinden bu yana yaklaşık %6,5 düştü.
“Yarın, tarifeler – Kanada’ya %25 ve Meksika’ya %25,” dedi Trump Beyaz Saray’da düzenlediği bir basın toplantısında. “Cezai vergiler yarın gece başlayacak. … Açıkçası yapmaları gereken şey, araba fabrikalarını ve üretim tesislerini Amerika Birleşik Devletleri’nde inşa etmek, bu durumda ek vergi olmayacak.”
Trump’ın bu yeni açıklaması, cezai vergilerin Avrupa Birliği, Japonya, Vietnam, Güney Kore ve Tayvan üzere dost ve müttefik, lakin ABD’yle ticaret fazlası üreten ülkelere de uygulanacağı manasını taşır.
S&P500’ün tek kederi Trump da değil, bir evvelki makalemde değerli takdirlerinize sunduğum üzere, 14 Mart’ta bütçe uyuşmazlığı yüzünden federal hükümetin kepenk indirmesi içten değil. Atlanta Fed nowcast’e nazaran, iktisat 1Ç’de daralma gösterebilir. Nedense iktisattaki zafiyet bir çok fon yönetici tarafından Fed’in şimdilik ötelediği faiz indirimlerini öne çekeceği umudunu uyandırdı. Hayır, Fed bunu yapmaz. Öncelikle, 1Ç2025’te ekonomik zafiyet Trump’ın yarattığı meçhullükten ötürü kimi şirket ve hane halkı harcamalarının süreksiz ötelenmesinden kaynaklanabilir. Bu durumda erken faiz indirimi ekonomiyi çok ısıtır. İkincisi ve daha kıymetlisi, Trump’ın korumacılık duvarı tam inşa edilip, kurbanlarının misillemeleri katılaşmadan ABD’de enflasyon ve büyüme hakkında uzun vadeli projeksiyon yapılamaz. Bildiğimiz tek şey, karşılıklı gümrük vergilerinin ekonomik aktiviteyi daraltıp, enflsyonu yükselttiği. Üstelik, iktisattaki muhtemel daralmanın Trump’ın vergi indirimleri ile telafi edilip, geriye Fed’in cebelleşeceği bir enflasyon tortusu bırakması da yüksek mümkünlük.
S&P500 ve NASDAQ olağan vakitlerde bu gelişmeleri sakince izleyip yerinde sayabilirdi. Fakat, değerlemeler öylesine yüksek ki, en ufak bir negatif sürpriz büyük şoklar yaratabilir.
Financial Times’ın yıldız köşe müellifi Gideon Rachman’ın “How big is the stock market’s America bubble?” başlıklı makalesi Wall Street’te şişen balonu global ve tarihî perspektife oturtuyor. Kulak verelim..
“ABD paylarının 2007-2008 Global Mali Krizden bu yana sürdürdüğü soluksuz ralli, dünyanın yatırım yapılabilir paylarının piyasa bedelinin neredeyse üçte ikisini oluşturmasına neden oldu. Bu cins bir ağırlaşma yatırımcıların portföyleri için çok fazla risk oluşturup oluşturmadığı konusunda telaşlara yol açıyor”. Hatırlayalım, en risk sevdalısı hedge fonlar bile bir değil, bir çok mali enstrümana yatırım yaparak, risk/getiri profilini yükseltmeye gayretler.
“Wall Street, son on beş yıldır milletlerarası rakiplerinin önünde koşarken, büyük ölçüde teknoloji kesimindeki ve bilhassa yapay zeka ile ilişkili şirketlerdeki toparlanma itici güç. Anılan şirketler artık Avrupa’daki tüm pay senetlerinin toplam pahası kadar”. Oha yani.
“Ancak teknoloji paylarındaki son geri çekilme, global yatırımcıların tahsislerinin giderek daha büyük bir hissesini yutan bir pazardaki yükselen değerlemeler etrafındaki artan gerginliği vurguladı.
“Eğer portföyünüz küresel endeksleri takip ediyorsa, tarifi gereği bunun üçte ikisi ABD’dir ve bunun birden fazla bilhassa Silikon Vadisi’ndedir,” diyor Londra İşletme Okulu’nda finans profesörü olan ve son 25 yılını uzun vadeli yatırım getirilerini izleyerek geçiren Paul Marsh”. Bir manada, siz fon yöneticisi olarak riski tüm dünyaya yaymaya çalışırken, aslında Yapay Zeka’nın 7 şirket vasıtasıyla dünyayı değiştireceğine kıymetli bir bahse giriyorsunuz.
“ABD borsasının piyasa kıymeti hissesi 2010’dan bu yana aralıksız şişerek yaklaşık %40’tan 2025’e kadar %64’ün üzerine çıktı. UBS Global Yatırım Getirileri Yıllığı’na nazaran, en son 1960’ların sonlarında Wall Street global yatırım yapılabilir pazarın %70’inden fazlasını oluşturuyordu”.
“Bu tepe noktası, Amerika’nın savaş sonrası devler ortasında tek ayakta kalan iktisadından ve ayrıyeten izafî bir rekabet eksikliğinden kaynaklandı: günümüzün “gelişmekte olan piyasalarının” birden fazla şimdi Borsa kurmamıştı bile”.
“Ancak 1973-74 petrol krizi Wall Street’i sert vurdu. Brunel Üniversitesi bankacılık ve finans profesörü E. Philip Davis’e nazaran Wall Street payları 1960’ların sonlarındaki tepelerine 20 yıldan fazla bir müddet geri dönemedi.
Bu uzun soluklu ayı pazarı kısa bir müddetliğine de olsa yeni bir global başkanın ortaya çıkmasına şahit oldu: Japonya, geçen yüzyılda dünyanın en büyük borsası olarak ABD’yi geride bırakan tek ülke oldu. Bu değişim, daha sonra patlayan 1980’lerin sonlarındaki Japon varlık fiyat balonunun doruğunda ortaya çıktı”.
O spekülatif çılgınlığın çöküşü, yabancı ve yerli yatırımcıları Japonya’nın pay senedi piyasaları konusunda derin bir şüpheciliğe sürükledi. Eonomisi 30 yıl boyunca deflasyon hastalığıyla yatağa düştü. Nikkei 225 endeksi, geçen yıla kadar 1989 balon devri tepesinin ötesine geçemedi.
“Finans ortada sırada raydan çıkar ve bu Japonya’da oldu. Beşerler çok heveslenir, herkes kendini varlıklı hisseder, fakat sonra her şey iskambil kağıtlarından kule üzere yıkılıp masraf,” dedi NYU Stern İşletme Okulu’nda iktisat profesörü Richard Sylla.
“Bugünün piyasası ile bu tarihi çöküşler ortasındaki benzerlikler kimi yatırımcıları huzursuz ediyor. S&P 500 endeksi, 2010’dan bu yana ortalama yıllık %14 getiri sağladı ve başka tüm büyük ulusal endeskleri geride bıraktı. Bu performans, yapay zeka konusundaki heyecanın çip üreticisi Nvidia üzere ABD’de listelenen mega cap teknoloji paylarını rekor düzeylere taşımasıyla hem 2023 hem de 2024’te %20’den fazla yararla desteklendi”.
Sinirleri yıpratan yalnızca ABD pazarının devasa rolü değil, birebir vakitte az sayıda pay senedinde ağırlaşması. Varlık İdare Şirketi Apollo’nun baş ekonomisti Torsten Sløk’un “gülünç derecede çok değerli” hale geldiğini söylediği birçok Silikon Vadisi devlerinin F/K’ları yüksek yarar beklentisiyle şiştikçe şişti.
Apple, Alphabet, Amazon, Meta, Microsoft, Nvidia ve Tesla üzere dev teknoloji paylarından oluşan Harika Yedili kümesi, S&P 500’ün 51,8 trilyon dolarlık piyasa kıymetinin neredeyse üçte birini elinde tutarken, endeksin döngüsel fiyat-kazanç oranı 2000’lerin başından bu yana en yüksek düzeyine yaklaşıyor.
İyimser yatırımcılar, Büyük Teknoloji’nin güçlü yarar büyümesinin ve Yapay Zeka’nın üretkenliği teşvik etme potansiyelinin, yüksek değerlemelerini haklı çıkardığını savunuyor. Başka kampta ayı yorumcular, günümüz piyasasını milenyumun başında patlayan dotcom balonuyla karşılaştırıyorlar.
Ocak ayında Çin’in DeepSeek şirketinin ABD teknoloji kümelerinden çok daha az süreç gücü kullanarak elde ettiği yapay zeka performansıyla yatırımcı inancı sarsıldı. Şayet DeepSeek beş kuruş yatırımla Muhteşem Yedili’ye misal bir randıman üretiyorsa, bu devlerin muazzam sermaye harcamalarına muhtaçlık olmaz. Yeni bir iş modeli gerekir, daha da kıymetlisi, bu şirketlerin piyasa bedeli büyük ölçüde rekabet yokluğundan yeni inhisar gücünden kaynaklanıyor. O gücü kaybettiklerinde, yazgıları elektrikli oto firmalarına dönebilir.
“Yapay zeka şu anda geleceğin dalgası, lakin yüz yıl evvel geleceğin dalgası demir yolu şirketleriydi. Sonra herkesin elektrik şirketleri satın aldığı bir dalga yaşadık,” dedi Stern’den Sylla. Daha bu türlü birçok mini-dalga yaşandı. Pandemi devrinde aşı üreten şirketler modaydı. Zoom üzere erişim içi konferans hizmeti sağlayanların payları coştu, sonra gündemden düştü, zira beşerler yüzyüze görüşmekten vazgeçmiyordu.
Biz ekonomistler finansal krizleri evvelce kestiremiyoruz. Bunun çok kolay bir nedeni var. Şayet finansal kriz kehanetimiz fonlar tarafından kabul görürse, balon telafi edilemeyek ölçüde şişmeden satışlar başlar. Kapitalizmin “Görünmez Eli” vasıtasıyla piyasa daha gerçekçi bir fiyat istikrarı bulur.
Yapay Zeka insalığın yazgısını değiştirecek, eyvallah. Lakin, bilgisayarların iş dünyasına girmesi akabinde IBM’in durumuna bakın. Herkesin elinde tutması gereken bir paydı. Zira, önderliği tartışılmazdı. Bugün sıradan bir firma işte, zira ne yapıyorsa başkaları daha ucuza ve daha kaliteli imal ediyor. Yapay Zeka’nın devrimsel gücüne inananların da artık Harika Yedili’yi satıp, daha küçük, ama yeni rekabet ortamından yararlanacak payları araması lazım. Önümüzdeki günlerde, Russell2000’in S&P500 ve NASDAQ’ın çok önüne geçtiği bir devir yaşayabiliriz.
