Erol Taşdelen: Krizler sıradanlaştı mı? Yatırımcı artık şok olmuyor!
Günümüz finans dünyasında yatırımcılar adeta birer kriz savaşçısı haline geldi. Son 30 yılda yaşanan ekonomik, jeopolitik ve finansal sarsıntılar, yatırımcıların reflekslerini sertleştirdi, risk algılarını tekrar şekillendirdi. Lakin bu “alışma” hali bir bağışıklık mı yoksa rehavet mi, tartışmaya açık.
Şoklara bağışıklık mı kazandık?
Yatırımcılar artık krizleri yalnızca telaş verici gelişmeler olarak değil, fırsat alanları olarak da görebiliyor. Bunun esas nedenleri:
Merkez bankalarının krize müdahale refleksleri güçlendi. “FED put” olarak isimlendirilen siyaset sayesinde yatırımcılar tabanlarda alım yapma yüreğini artırdı.
Davranışsal finans bilgisi yayıldı; sürü psikolojisi daha şuurlu bedellendiriliyor.
Portföy çeşitliliği arttı: Pay senetleri, altın, kripto, emtia üzere alternatif yatırım alanlarına yönelim yükseldi.
Ancak bu bağışıklık aldatıcı olabilir. Tarih tekraren gösterdi ki her yeni kriz kendi tabiatını taşır ve eski tahliller her vakit işe yaramaz.
Yakın tarihteki büyük piyasa şokları
Aşağıdaki tablo, son 35 yılda yatırımcıların karşı karşıya kaldığı kıymetli piyasa şoklarını özetliyor:
Yıl Olay Etkisi
1987 Kara Pazartesi Dow Jones %22 düştü. Panik satışlar algoritmik süreçleri tetikledi.
1997 Asya Krizi Tayland’dan başlayan kriz Asya borsalarını çökertti.
1998 Rusya Krizi – LTCM Hedge fonların sistemik riski ortaya çıktı. FED müdahale etti.
2000 Dot-com Balonu Teknoloji payları %70’ten fazla düştü. Nasdaq çakıldı.
2008 Global Finansal Kriz Lehman Brothers battı, dünya resesyona girdi.
2010–2012 Avrupa Borç Krizi Yunanistan ve Güney Avrupa ekonomileri sarsıldı.
2016 Brexit Sterlin tarihi düşüş yaşadı. Avrupa’da birlik tartışıldı.
2020 COVID-19 Piyasalar çöktü. Petrol negatife indi. Genişlemeci siyasetler devreye girdi.
2022 Ukrayna-Rusya Savaşı Güç ve tarım fiyatları patladı, global enflasyon başladı.
2023 Bankacılık Krizi (SVB, Credit Suisse) Bankacılık sistemine itimat sorgulandı. Risk iştahı azaldı.
2024–2025 İran-İsrail Gerginliği Orta Doğu kaynaklı jeopolitik risk yine fiyatlandı.
Yatırımcının yeni refleksleri
Günümüz yatırımcısı geçmişe kıyasla daha stratejik davranıyor:
“Buy the dip” (düşüşte al) mantığı benimsendi.
Hızlı portföy rotasyonu ve likiditeye yönelim arttı.
Algoritmik süreçler sayesinde yansılar daha süratli lakin daha volatil.
Tehlike: krizlere alışmak
Yatırımcılar krizlere alıştıkça, kimi tehlikeli eğilimler de doğuyor:
Rehavet: “Nasıl olsa merkez bankaları kurtarır” fikri hâkim olabilir.
Aşırı risk alma: Kriz sonrası sert yükselişler beklentisiyle riskli varlıklara çok yönelim.
Gerçek risklerin göz gerisi edilmesi: Jeopolitik ya da yapısal riskler gereğince fiyatlanmıyor olabilir.
Bağışıklık mı, körlük mü?
Yatırımcılar şoklara karşı daha hazırlıklı olabilir lakin bu hazırlık, rehavete dönüşmemeli. Finansal sistem her vakit yeni riskler üretmeye devam eder. Bugün yaşanabilecek bir jeopolitik kriz, iklim krizi, siber akın yahut global borç sorunu, piyasaları yine sarsabilir.
Bu nedenle yatırımcı için en kıymetli kural hâlâ geçerli:
“Geçmişteki krizleri hatırla, fakat bir sonrakinin farklı olacağını unutma.”
Erol TAŞDELEN-Ekonomist www.bankavitrini.com
