Çin’in Orta Asya Hamlesi: Bölgesel Ekonomi ve Enerji Dengeleri Değişiyor
Kazakistan ile Stratejik Paydaşlık Genişliyor
Çin Devlet Başkanı’nın Astana’daki temasları, Pekin idaresinin Kazakistan’a verdiği stratejik değeri bir sefer daha gözler önüne serdi. Ziyaret kapsamında taraflar, ulaşımdan yeşil güce, tarımdan endüstriye kadar birçok farklı alanda toplam 58 mutabakata imza attı. 24 milyar dolarlık mutabakatların yanı sıra, Çin’in 2005’ten bu yana Kazakistan’a yaptığı direkt yabancı yatırım ölçüsünün 26 milyar dolara ulaştığı bildirildi.
Hâlihazırda iki ülke ortasında yürütülen 224 faal proje, toplamda 66 milyar dolarlık yatırım hacmine sahip. Bu durum, Çin’in Kazakistan’a yalnızca ekonomik ortak değil, tıpkı vakitte uzun vadeli jeopolitik müttefik olarak yaklaştığını gösteriyor.
Kültürel yakınlaşma gayretleri da tıpkı ölçüde dikkat alımlı. Kazakistan idaresi, 2025 yılını “Çin Turizm Yılı” ilan etti. Bu adım, Çinli turistlerin bölgeye çekilmesini hedeflediği kadar, halklar ortası ilgilerin ve kültürel entegrasyonun da geliştirilmesini amaçlıyor. Eğitim alanında ise Konfüçyüs Enstitüleri ve Luban atölyeleri üzere yapılar aracılığıyla, Çin’in “yumuşak gücünü” bölgede derinleştirdiği gözlemleniyor. Üstelik Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev’in, eski Pekin büyükelçisi olması ve Çince bilmesi, bağların şahsî seviyede de güçlü bir temele dayandığını gösteriyor.
Nükleer Güçte Yeni Devir ve Uranyum Güvencesi
Kazakistan, nükleer güç alanında da global seviyede dikkat çeken bir sürece girmiş durumda. Ülke, en az iki yeni nükleer reaktör inşa etmeye hazırlanıyor. Birinci santral için Rusya merkezli teknoloji konsorsiyumu öne çıkarken, ikinci tesisin başına Çin’in ulusal nükleer güç şirketi geçirilmesi planlanıyor. Bu durum, Kazakistan’ın iki büyük jeopolitik aktör ortasında istikrar gözettiğini ve uzun vadeli güç altyapısını “ikili liderlik” modeliyle teminat altına almaya çalıştığını gösteriyor.
Kararın münasebetleri ortasında, Rusya ve Çin’in eş vakitli çok sayıda nükleer reaktör inşa etme kapasitesine sahip olması ve bu ülkelerin yalnızca teknoloji değil, birebir vakitte finansman, nükleer yakıt üretimi ve insan kaynağı eğitimi üzere tüm süreçlerde entegre tahliller sunması yer alıyor.
Kazakistan’ın bu alandaki en büyük gücü ise uranyum kaynakları. Ülke, dünya uranyum üretiminin yaklaşık üçte birini tek başına karşılıyor. Bilhassa Çin’in 140’tan fazla yeni reaktör inşa etme planı göz önüne alındığında, Kazakistan’ın uranyum rezervleri Çin için vazgeçilmez bir kaynak hâline geliyor.
Demiryolu ve Güç Koridorları: Rusya’ya Alternatif Rotalar
Çin, Orta Asya’daki lojistik temasları çeşitlendirmek ve Rusya’ya bağımlılığı azaltmak hedefiyle, Kırgızistan ve Özbekistan üzerinden geçen yeni bir demiryolu projesini gündeme aldı. Bu projenin “güney hattı” tercih edilirse, Avrupa’ya yönelen nakliyatta yaklaşık 900 kilometre ve sekiz günlük vakit tasarrufu sağlanacağı öngörülüyor. Yıllardır gündemde olan bu projenin, Ukrayna Savaşı’nın yarattığı stratejik boşluk nedeniyle tekrar sürat kazandığı belirtiliyor.
Buna paralel olarak, Çin’in en büyük güç altyapı yatırımlarından biri olan Orta Asya Gaz Boru Hattı’na dördüncü sınır ekleniyor. 5.500 kilometrelik çizginin mevcut üç kolu, yıllık yaklaşık 33 milyar metreküp Türkmen doğalgazını Çin’e ulaştırıyor. Yeni D sınırı ile birlikte kapasitenin 55 milyar metreküpe çıkması hedefleniyor.
Rusya-Çin Rekabeti ve Bölgesel Tesir Mücadelesi
Orta Asya’daki jeopolitik istikrarlar, Moskova ile Pekin ortasındaki “sessiz rekabet” ile şekilleniyor. Rusya, bölgedeki tesirini Sovyetler periyodundan kalma güvenlik kurumları ve dil-kültür mirası aracılığıyla muhafazaya çalışırken; Çin, ekonomik araçları, altyapı yatırımları ve ticaret muahedeleriyle tesir alanını genişletiyor. Bölge ülkeleri, iki güç ortasında hassas bir istikrar siyaseti izliyor. Nükleer projelerde olduğu üzere, “konsorsiyum” modeli tercih edilerek iki tarafın da birebir alanda temsili sağlanmaya çalışılıyor.
Özellikle Çin’in artan savunma sanayi ihracatı, polis teşkilatlarına danışmanlık ve istihbarat iş birlikleri, bu nüfuzun artık yalnızca iktisatla hudutlu olmadığını da gösteriyor. 10 yıl evvel Orta Asya ülkelerinin savunma bütçelerinde Çin’in hissesi %1.8 iken, bugün bu oran %18’e yükselmiş durumda. Bu tablo, Çin’in bölgede sadece yatırımcı değil, güvenlik partneri olarak da pozisyonlanmak istediğini ortaya koyuyor.
