ABD’nin Fordo’ya Yönelik Saldırısının Etkisi Belirsizliğini Koruyor

Yeraltındaki Amaç: Fordo Tesisinde Kraterler Ancak Net Sonuç Yok

ABD tarafından İran’ın Fordo nükleer zenginleştirme tesisine düzenlenen hava saldırısının akabinde, yerin yüzlerce metre altında yer alan bu stratejik yapının ne ölçüde hasar aldığı hâlâ netlik kazanmadı. Maxar Technologies tarafından sağlanan uydu imgeleri, hücum sonrası yüzeyde çok sayıda büyük krater ve gri-mavi renkli kül katmanı olduğunu ortaya koyarken, tesisin girişlerinin toprak ve molozla kapandığı görüldü. Lakin bu işaretler, akının hedeflenen altyapıyı yok edip etmediği konusunda kâfi bilgi sağlamıyor.

ABD, bu operasyonda birinci defa 30.000 pound (yaklaşık 13.600 kg) tartısındaki GBU-57 “Massive Ordnance Penetrator” sığınak delici bombaları savaşta kullanarak yeraltındaki Fordo kompleksine direkt saldırdı. Yetkililer, toplamda 12 bomba kullanıldığını açıkladı. Bu tıp mühimmatın, klasik füzelerin ulaşamayacağı derinlikteki yer altı tesislerini etkisiz hale getirmek üzere tasarlandığı biliniyor.

Ancak uydu manzaraları ve açık kaynak dataları şimdi net bir yıkım raporu sunmakta yetersiz kalıyor. Tahrip edilen yüzey yapılarının ötesinde, yer altındaki zenginleştirme salonlarına ne ölçüde ziyan verildiği şimdi bilinmiyor. Uzmanlar, kesin değerlendirmenin lakin memleketler arası gözlemcilerin bölgeye erişim sağlamasıyla mümkün olacağını belirtiyor.

Uluslararası Kontrol ve Bilgi Eksikliği: Nükleer Program Ne Durumda?

Fordo, İran’ın en hassas nükleer tesislerinden biri olarak biliniyor. Yerin yüzlerce metre altında, beton ve dağ kayaçlarıyla korunmuş bu tesisin, klasik mühimmatla imha edilemeyeceği uzun müddettir lisana getiriliyordu. Fordo’da 2.000’in üzerinde santrifüj bulunduğu varsayım ediliyor ve bunların yaklaşık yarısı IR-6 tipi ileri teknoloji zenginleştirme makinelerinden oluşuyor. Bu sistemle İran, ayda bir nükleer silah üretmeye yetecek seviyede yüksek saflıkta uranyum üretebiliyor.

Uydu manzaralarına nazaran, hücum öncesi Fordo’ya giden yol üzerinde çok sayıda kargo aracı görülmüş ve bu araçların akından bir gün evvel bölgeden yaklaşık bir kilometre uzağa çekildiği saptanmış durumda. İran basınında çıkan haberlere nazaran, atak öncesinde kimi değerli ekipmanların tesisten çıkarıldığı belirtiliyor. Lakin bu ekipmanların santrifüjleri kapsayıp kapsamadığına dair net bilgi paylaşılmadı.

Bu noktada kritik olan bir başka konu ise İran’ın elinde binlerce yedek santrifüjün bulunması. Hasebiyle tesisin büsbütün imha edilmemesi durumunda, İran’ın nükleer faaliyetlerine farklı bir noktadan ya da tıpkı tesisten kısa müddette devam edebileceği bedellendiriliyor.

Yetersiz Dataya Karşın “Başarı” Tezi ve İhtiyatlı Bekleyiş

ABD Savunma yetkilileri, atağın muvaffakiyetle gerçekleştirildiğini ve amaçların vurulduğunu argüman etse de, bölgeden gelen birinci bilgiler ve milletlerarası kurumların açıklamaları bu hususta temkinli bir yaklaşımı tercih ediyor. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) yetkilileri, yüzeyde açık bir hasar olduğunu doğrularken, yeraltındaki hasarın boyutunu değerlendirmenin şu an için mümkün olmadığını vurguluyor.

Fordo üzere derin korunaklı tesislerde en zayıf noktaların ekseriyetle havalandırma tünelleri olduğu, ABD’nin bu noktaları gaye alarak yapıyı kullanılamaz hale getirmeye çalıştığı iddia ediliyor. Lakin bu stratejinin ne kadar tesirli olduğu, tesisin mimarisi ve savunma tedbirleri nedeniyle şimdi belirlenebilmiş değil.

İranlı yetkililer ise hücumun tesirini küçümseyen açıklamalar yapmakla birlikte, Fordo’ya dair teknik bir hasar değerlendirmesi paylaşmadı. İran Atom Enerjisi Kurumu yalnızca Fordo, Natanz ve İsfahan’daki nükleer tesislerin “vahşi bir akına maruz kaldığını” tabir etmekle yetindi.

Yeni Periyotta Belirsizlik Sürüyor

Fordo saldırısı, İran’ın nükleer programında yeni bir devri başlatmış olabilir. Lakin bu devrin, hücumun boyutuna ve İran’ın teknik kapasitesine bağlı olarak nasıl şekilleneceği şimdi belirsizliğini koruyor. ABD’nin birebir gece Natanz tesisine de sığınak delici bombalarla akın düzenlediği, bu adımların İran’ın zenginleştirme kapasitesine darbe vurmayı hedeflediği söz ediliyor.

Ancak memleketler arası gözlemcilerin uzun müddet alana giremeyecek olması, nükleer tesislerdeki durumun netleşmesini geciktiriyor. Bu mühlet zarfında İran’ın üretimi yine başlatıp başlatmadığı, materyal transferi yapıp yapmadığı ya da yeni üretim çizgilerini devreye alıp almadığı üzere sorular karşılıksız kalmaya devam edecek.