Intermit Gill: Küresel Ekonomi Borç Krizine Sürükleniyor
Pandemi Sonrası İstikrarlar Sarsıldı
2020’den bu yana arka arda gelen ekonomik şoklara karşın global iktisat bugüne kadar şaşırtan biçimde dayanıklılık gösterdi. Fakat artık yanılgı hissesi giderek azalıyor. COVID-19 pandemisi öncesine kıyasla toplam global borç ölçüsü yaklaşık %25 artmış durumda. Bu rekor düzeydeki borç yükü, global ekonomileri yeni bir şok dalgasına karşı savunmasız bırakıyor: Ticaret savaşları ve yükselen gümrük tarifeleri. Finansal krizi mümkünlüğü %50.
Borç: Büyümenin Motoru mu, Verginin Gecikmiş Hâli mi?
Borçlanma, ekonomik büyümeyi finanse etmenin vazgeçilmez yollarından biri olarak görülse de, aslında ertelenmiş bir vergi tipi. Devletler vergi toplamak yerine borçlanarak geleceğe yatırım yapabiliyor. Bu sayede bugünün vatandaşlarını zorlamadan eğitim, sıhhat ya da altyapı üzere alanlara kaynak aktarılabiliyor. Fakat uzun vadede borcun bedeli kesinlikle ödenmek zorunda. Şayet ekonomik büyüme borçlanma maliyetinin gerisinde kalırsa, borçlar lakin vergi artışlarıyla kapatılabilir. Daima yüksek borç, bu nedenle ekonomik ilerleme önünde önemli bir mani teşkil ediyor.
Gelişmekte Olan Ülkelerde Borç Krizi Derinleşiyor
Son 15 yılda gelişmekte olan ülkeler, borca bağımlı bir büyüme modeline sürüklendi. Yıllık ortalama %6’lık GSYH borç artışıyla tarihin en süratli borçlanma süreçlerinden biri yaşandı. Bu tıp süratli borçlanma periyotlarının çoklukla finansal krizle sonuçlandığı biliniyor. Dahası, bu periyot faiz oranlarının son 40 yılın en sert yükselişine sahne oldu. 2024 prestijiyle gelişmekte olan ülkelerin yarısında borçlanma maliyetleri iki katına çıktı. Devlet gelirleri içindeki net faiz sarfiyatları %9’dan %20’ye yükseldi. Bu durum tek başına bile bir kriz göstergesi.
Eğitim ve Sıhhat Harcamaları Kısılıyor
2008-09 krizinde olduğu üzere sistemik bir finansal çöküş yaşanmasa da, çok sayıda gelişmekte olan ülke şu anda “kısır döngü” içinde. Artan borçların faizini ödeyebilmek için eğitim, sıhhat ve altyapı yatırımları kısmak zorunda kalıyorlar. Halbuki bu yatırımlar uzun vadeli büyümenin temelini oluşturuyor.
Dünya Bankası’nın Kredilerine Bağımlı 78 Ülke
Özellikle Dünya Bankası’nın Memleketler arası Kalkınma Birliği’nden kredi almaya hak kazanan 78 düşük gelirli ülke, bu meseleden en fazla etkilenenler ortasında. Bu ülkeler, önümüzdeki 10-15 yılda global işgücüne katılacak 1.2 milyar gencin değerli bir kısmına konut sahipliği yapıyor. Lakin global karar alıcılar, yüksek faiz ve düşük büyüme ortamına karşın, hâlâ büyümenin hızlanacağı ve faizlerin düşeceği iyimserliğiyle hareket ediyor.
Küresel Borç Sisteminde Islahat Şart
Mevcut sistem, borç sürdürülebilirliği konusunda yetersiz. Gelişmekte olan ülkeler ekseriyetle yalnızca “kısa vadeli kredilerle” destekleniyor. Halbuki birçoğu aslında temerrüde düşmüş durumda ve borç silinmeden toparlanmaları mümkün değil. Ayrıyeten devletlerin iç piyasadan borçlanmaya devam etmesi, özel dalın büyümesini de baltalıyor.
Öncelik: Borcun Azaltılması
Yüksek borç/GSYH oranına sahip ülkeler için birinci öncelik borcu azaltmak olmalı. Çünkü özel sermaye, borç yükü altındaki ülkelere yatırım yapmaktan kaçınıyor. Yatırımcılar, elde edilecek büyüme yararlarının esasen borç ödemeleriyle vergi olarak geri alınacağını varsayıyor.
İkinci Adım: Büyümenin Yine Tesisi
Büyümenin kendi kendine geri döneceğine inanmak hayalcilik olur. Ticaret ve yatırımı engelleyen tüm siyasetler — başta gümrük tarifeleri ve tarife dışı pürüzler — süratle kaldırılmalı. Tüm ticaret ortaklarına eşit oranda uygulanan gümrük indirimi, büyümeyi canlandırmanın en süratli yollarından biri olabilir. Ayrıyeten yatırım dostu bir regülasyon ortamı yaratmak da gelişmekte olan ülkeler için büyük fırsatlar barındırıyor.
Harcamaları Kıs, Akılcı Borç Sonları Belirle
Faizlerin fevkalâde düşük olduğu son on yıl, birçok ülkeyi çok borçlanmaya teşvik etti. Son beş yıldaki doğal ve siyasi krizler bu eğilimi daha da tetikledi. Fakat artık ihtiyatlı bir yaklaşım kural. Devletlerin çok borçlanmayı tanımlarken evvelki standartlara geri dönmeleri gerekiyor: Düşük gelirli ülkeler için GSYH’nin %40’ı, yüksek gelirli ülkeler için %60’ı üst hudut olmalı. Başka ülkeler bu aralıkta dengelenmeli.
Kaynak: Project Syndicate
Atilla Yeşilada ve Güldem Atabay tarafından kaleme alınan özel raporlarımıza abone olmak ister misiniz? Abonelik şartları için bize e-mail atın: [email protected]
